Hubbles andere telescoop
Isra’s keel was rauw. Verlies en frustratie woelden als een zandstorm in haar en schuurden haar kapot vanbinnen. Ze vouwde haar handen ineen voor haar borst zodat ze niet de telescoop uit het lood zou rammen. Niet dat haar knokkels een kans maakten; de kolos woog bijna zestig ton. Een flink deel van dat gewicht ging op aan de hoofdspiegel met een doorsnede van 2,2 meter, vastgezet in een open tubus met een lengte van zeventien meter. Dat was niet groot; dat was krankzinnig. Alleen haar vader was ervan overtuigd geweest dat een telescoop van dit formaat mogelijk was. Hij was ervoor uitgelachen, uitgemaakt voor idioot. Nu droeg het gestoorde staaltje van menselijk kunnen zijn naam. Fatin was een reus met een geraamte van staal en een hart van glas. Staan in zijn schaduw maakte ieder mens nietig.
Maar zelfs reuzen konden de sterren niet beschermen.
WE ZIJN BEGONNEN! De redactie van Sterrenduister is nu toch echt van start gegaan. Ik heb feedback gekregen op mijn eerste hoofdstuk van Cocky van Dijk, mijn redactrice, en heb zojuist haar commentaar verwerkt. En het valt allemaal reuze mee, vind ik. Ik heb nog geen complete alinea's weggegooid of herschreven, en Isra's jargon en getallensmijterij hebben het wonderbaarlijk genoeg ook overleefd.
Zo ook de bovenstaande quote. Isra's telescoop, genaamd Fatin, komt in het eerste hoofdstuk goed in actie. Ik zou normaal gesproken nooit zoveel getallen in een enkele alinea proppen, maar ja, het past wel goed bij de 'stem' van het personage. Maar die getallen moeten wel een beetje logisch zijn en verstand van telescopen heb ik dus totaal niet. Wat doe je dan? Juist, je kijkt gewoon naar wat de echte wereld te bieden heeft. Beter goed gejat dan slecht bedacht, toch?
Isra's telescoop is een iets kleinere versie van een bestaande telescoop: de 100-inch Hooker Telescope van het Mount Wilson Observatory in Californië. Deze telescoop is ongeveer een eeuw geleden gebouwd, en was toen lange tijd de grootste ter wereld. Het kennisniveau van Isra's wereld loopt ongeveer 100 jaar achter met wat wij weten. Dingen die ik op de middelbare school heb geleerd, waren toen state of the art in het wetenschappelijke wereldje. Dat maakt research doen echt een stuk makkelijker, haha! Een oudere telescoop past dus perfect bij het verhaal.
Foto: Norm Vargas (https://www.mtwilson.edu/100-telescope-observing/)
De 100-inch in de naam van de telescoop slaat op de doorsnede van de spiegel: zo'n 2,5 meter dus. Dat was nog best een kluif om te maken. Het glas van de spiegel zat vol luchtbubbels en het was nog maar de vraag of het ding wel zou werken. Het is tegenwoordig nog steeds de grootste spiegel die uit een solide stuk glas is gemaakt. Bovendien staat de telescoop op een eenzame bergtop vlakbij Los Angeles. Nu ligt daar een asfaltweg, maar vroeger moest je reizen via een onverhard pad met hooguit wat hulp van een muilezel. Hoe langer je erover nadenkt, hoe ongeloofelijker de bouw van deze kijker wordt.
Op 1 november 1917 was het dan zover; de telescoop werd in gebruik genomen. Men richtte het ding op Jupiter en... zag een wazig beeld. Gelukkig was het probleem makkelijk opgelost. Iemand had een luik overdag open laten staan. Daardoor kon warme lucht binnenkomen, werd de spiegel warm en verboog de vorm. Maar zodra de spiegel weer was afgekoeld (wat even duurt bij zo'n groot formaat) deed de kijker het perfect.
Nu komt er een naam om de hoek kijken die je vast wel kent uit de astronomie, maar waarvan je haast zou vergeten dat het ook een persoon is: Hubble. Vroeger dacht men dat het heelal zo'n beetje ophield bij de randen van de Melkweg, maar Edwin Hubble heeft met de 100-inch telescoop ontdekt dat bepaalde nevels toch echt andere sterrenstelsels zijn die ver buiten de Melkweg liggen. Het heelal was dus veel groter. Daarnaast heeft hij een classificatie voor sterrenstelsels bedacht en werden zijn waarnemingen gebruikt als bewijs voor het uitdijen van het heelal. Deze man heeft genoeg gedaan om een Nobelprijs te verdienen, maar helaas, er was geen categorie voor sterrenkunde. Tegenwoordig is dat anders; deze tak van sport valt nu onder de natuurkunde - iets waar Hubble hard voor gestreden heeft. Die aanpassing gebeurde echter net nadat Hubble was overleden, en aangezien de prijs niet postuum wordt toegekend, had hij daar zelf bar weinig aan. Tja, dan moet je maar een zekere ruimtetelescoop vernoemen naar de beste man.
Foto: Margaret Bourke-White (time.com)
Dit is een foto van Edwin Hubble achter de 100-inch telescoop. Er is een detail zo goed bij me blijven hangen, dat ik het in mijn boek heb gestopt: de stoel. Heb je zo'n enorm geavanceerd apparaat voor je snufferd, en dan moet je zitten op zo'n knullig ding. Een ergonomische werkomgeving had duidelijk geen prioriteit...
In Hubbles tijd was het maken van foto's met een telescoop - een vorm van astrofotografie - al goed ingeburgerd. De foto's werden gemaakt op een glasplaat en later bestudeerd. Ze lieten sterren zien die onzichtbaar waren voor het menselijk oog (ook als dat oog achter een telescoop zit). Isra's wereld loopt wat dat betreft iets achter, daar staat de astrofotografie nog in de kinderschoenen. Toch blijkt het al een enorme waarde te hebben... Maar die spoiler ga ik niet delen.
Misschien denk je bij astronomie aan een sterrenkundige die eenzaam en alleen de hele nacht achter een telescoop zit, maar er zit stiekem een heel team achter. Dat was in Hubbles tijd ook al zo. Foto's en andere waarnemingen werden doorgestuurd naar zogenaamde 'computers'. Nee, dat zijn geen PC's; het zijn mensen die berekeningen uitvoeren. Dit werk werd vaak door vrouwen gedaan, aangezien men vroeger dacht dat het beroep te repetitief en te saai was voor mannen. De dames deden dit voor slechts een schijntje van het salaris van de mannen en werden vaak niet eens genoemd in het wetenschappelijke artikel waar hun werk in werd gepubliceerd. Lekker eerlijk, he?
De universiteit van Isra maakt ook gebruik van menselijke computers - en ook hier zijn het voornamelijk vrouwen, maar om een heel andere reden. In Isra's thuisland denkt men dat vrouwen geschikter zijn voor mentaal werk, en mannen voor fysiek. De wetenschappelijke wereld in dat land wordt daarom behoorlijk door vrouwen gedomineerd. Uitzonderingen zijn er altijd natuurlijk, zoals Isra's vader. Vraag me niet waar dit hele idee vandaan kwam. Misschien dat die oneerlijke behandeling van vrouwen in de wetenschap in onze geschiedenis een uitlaatklep bij me nodig had. Of ik heb gewoon te veel Stormlight Archive van Brandon Sanderson gelezen, waar een vergelijkbaar verschil tussen mannen en vrouwen speelt, haha! Hoe dan ook, ik wilde de dames van het het Mount Wilson Observatory toch even genoemd hebben. Mocht je meer willen weten: de website van het observatorium heeft een artikel aan ze gewijd. https://www.mtwilson.edu/news/women-scientists-at-mount-wilson-observatory-during-the-early-years-part-one/
De staff - inclusief de menselijke computers - van de Mount Wilson Observatory, waar de 100-inch Hooker telescoop staat. Bron: www.mtwilson.edu
De 100-inch telescoop ligt helaas erg dicht bij Los Angeles. Toen dat gigading gebouwd werd, was dat nog niet zo'n probleem, maar ja, die stad is ondertussen flink gegroeid. LA straalt nu zoveel licht uit dat de nachtelijke hemel niet langer donker is. Dit heet lichtvervuiling, en helaas heeft Nederland er ook aardig wat last van. Ik ga hier vast nog wel een blog over schrijven, aangezien het Sterrenduister heeft gevormd. Door al dat licht is waarnemingen doen voor de wetenschap eigenlijk niet meer mogelijk met de 100-inch telescoop. Ook is de telescoop ondertussen een 'kleintje' vergeleken met de telescopen die nu in gebruik zijn (de grootsten hebben een diameter van zo'n 10 meter). Maar daardoor is de kijker wel opgengesteld voor publiek! Man, ik wou dat ik dit had geweten voordat ik een reis naar LA maakte, ik zou zo graag de telescoop van dichtbij willen bekijken. Misschien zie ik hem ooit eens in de toekomst...
