Sterrenduister in kaart

Mijn vorige blog ging ook al over (fantasy)kaarten. Die post bevatte een hoop info die je kan helpen bij het tekenen ervan, maar dit keer wil ik het hebben over de kaarten die ik heb getekend voor Sterrenduister. Spoiler alert: Sterrenduister heeft nou niet echt een standaard fantasykaart... En kan je het wel fantasy noemen?

Doel van de kaart

De kaart moet het verhaal verduidelijken voor de lezer. Ondanks dat de personages aardig wat kilometers afleggen, is Sterrenduister geen reisverhaal. Er worden maar een handjevol steden bij naam genoemd, en veel verder dan twee landen kom je ook niet. Ik heb daarom nooit een landkaart voor Sterrenduister getekend, zelfs niet voor mezelf als geheugensteuntje. Het was simpelweg niet nodig.

Wat was dan wel nodig om in kaart te brengen? Tja, de naam zegt het al: de sterren. In het verhaal verdwijnen de sterren stuk voor stuk, dus er wordt aardig wat gesmeten met de namen van sterren of sterrenbeelden. Zonder een kaart van de nachtelijke hemel is het verhaal ook prima te volgen, maar het geeft de lezer wel een beter beeld, denk ik, als je wel een sterrenkaart hebt.

Daarnaast is er nog wat anders aan de hand... De sterrenhemel in Sterrenduister is identiek aan de onze. Zelfde sterrenbeelden. Zelfde sterrennamen. Maar de wereld onder de voeten van de personages lijkt niet op het aardoppervlak. Dat is raar, je wilt immers dat alles uit je wereld een beetje bij elkaar past. Of je zuigt álles uit je duim, of je doet het niet. Toch?

Ja... Maar ik had een tweede doel. Omdat Sterrenduisters sterrenhemel hetzelfde is als die van ons, kunnen de bijbehorende sterrenkaarten gebruikt worden om onze nachtelijke hemel te bestuderen. Als er dan mensen zijn die denken 'goh, laat ik die Rigel die in het eerste hoofdstuk genoemd wordt, eens in het echt bekijken,' ben ik in mijn missie geslaagd. We zouden wel eens wat vaker omhoog mogen kijken. Het verdwijnen van de sterren is immers net zo hard aan de gang in onze wereld als in die van Isra en Haider, mijn hoofdpersonen. Zij weten de oorzaak niet, maar wij hebben die wel: lichtvervuiling. De website van Ruimteschip Aarde legt het goed uit.

Van alle door de mens veroorzaakte problemen die onze wereld plagen, is dit een wat minder urgente, maar toch... Ik vind het triest dat op zo veel plekken in Nederland maar een handjevol sterren zichtbaar zijn. Naast het feit dat een goedgevulde sterrenhemel ontzettend mooi is, is het ook onze verbinding met het heelal, en laat het ons realiseren hoe nietig wij eigenlijk zijn. Tijdens een vakantie in Nieuw-Zeeland heb ik heb de Melkweg gezien als reflectie in de motorkap van de auto. Tja, zo'n uitzicht doet toch wat met je. Duisternis is het koesteren waard, en als lezers dit ook inzien, ben ik een blij mens.

Tekenen van kaarten

Bijkomend voordeel van het gebruik van een bestaande sterrenhemel is dat de data al bestaat. Ik hoef geen eigen hemellichamen te bedenken of uitvogelen wanneer deze zichtbaar zijn. Er zijn sites zoals in-the-sky.org of programma's als Stellarium die de nachtelijke hemel weer kunnen geven, maar ik wilde graag mijn eigen weergave maken. De data die ik heb gebruikt, is hier te downloaden. In de data zijn coordinaten opgeslagen, maar alleen een speciaal programma kan er wat mee...

Tijd voor QGIS! Dat is een programma dat geografische data kan lezen en omtoveren in moderne kaarten. En niet geheel onbelangrijk: het is gratis. De leercurve is echter behoorlijk steil en ik kan echt niet uitleggen hoe het programma werkt binnen een enkele blog, dus voor nu houd ik het maar bij plaatjes. De gedownloade data zag er na openen ongeveer zo uit:

Die blauwe kronkel is de Melkweg, de stippen zijn sterren en de lijnen sterrenbeelden. En tja, het is verre van leesbaar, laat staan mooi. Gelukkig kan je met QGIS de kleuren aanpassen. Ik heb dit veranderd naar grijstinten, want het is de bedoeling dat de kaart in zwart-wit wordt geprint.

Ook zit er in deze dataset nogal wat informatie die je niet meteen ziet, zoals de helderheid van de sterren en hun namen. Die gegevens kan je ook weergeven op de kaart, of je kan het gebruiken om bijvoorbeeld heldere sterren groter te maken. Dat maakt de kaart een stuk gebruiksvriendelijker.

De volgende stap: projectie. 'Wat is dat nou weer?' vraag je je misschien af. Tja, de aarde is rond. Een projectie van de sterrenhemel, gezien vanaf de aarde, is dat ook. En wat is niet rond? Juist, een kaart. Daardoor ontstaan er vertekeningen. Bij kaarten van steden of kleine landen valt dit nog wel mee, maar een volledige planeet (of sterrenhemel) gaat problemen opleveren. Het is je vast wel eens opgevallen hoe belabberd Antarctica op veel kaarten is weergegeven. Dat komt dus hierdoor. Dit soort tekenfouten moeten we maar voor lief nemen.

Projecties zijn verschillende manieren om toch een rond object op een plat vlak weer te kunnen geven. Hier zijn wat leuke voorbeelden. Bij de kaart met de blauwe kronkel maak ik gebruik van de Mercator projectie; deze wordt veel gebruikt voor wereldkaarten. In het midden van zo'n kaart ziet alles er goed uit, maar bij de polen wordt alles vergroot en uitgerekt. Elke projectie heeft zo zijn sterke en zwakke punten. Het is aan de cartograaf om een projectie te kiezen die het beste bij de informatie op de kaart past.

Sterrenkaarten gebruiken meestal geen Mercator, maar een projectie waarbij je kijkt naar de noord- of zuidpool. En dat ziet er zo uit:

Normaal gesproken zeur ik over het gebrek aan noordpijlen en schaalbalken bij de meeste fantasykaarten, maar dit is een gevalletje waarbij het terecht is dat ze ontbreken: het noorden is immers het midden van de kaart, en onderlinge afstanden zijn niet gelijk. Om toch een beetje gevoel voor afstand te krijgen, gebruikte ik een gradennet.

De kaart is dan bijna af! Wat het verder nog nodig heeft, is een mooie rand waar de assen van het gradennet op staan. Normaal gesproken is dit geen probleem - QGIS is immers ontworpen om kaarten te maken - maar toch liep ik tegen een probleem aan. QGIS kan alleen rechthoekige kaarten maken, geen ronde. Er zijn wel wat trucjes om om het probleem heen te werken, maar die gingen niet werken voor mij. Ik was echt stomverbaasd (en dat ben ik nog steeds) dat iets wat zo simpel leek, zo'n probleem was.

Photoshop

Dus zat er niks anders op dan lopen prutsen in Photoshop. Toegegeven, Illustrator is beter in het tekenen van strakke lijntjes, maar ik kan beter overweg met Photoshop. Bovendien had ik dat programma sowieso nodig om lekker op de kaarten te kliederen. De kaarten die ik heb gemaakt, zijn namelijk eigendom van Isra, en die heeft er doodleuk op lopen krabbelen.

Dus na een flink aantal uur stoeien, is dit het eindresultaat - of beter, een van de eindresultaten. De kaarten hieronder wil ik in mijn boek stoppen, maar ik heb ook grotere sterrenkaarten gemaakt om als print weg te geven.